Savremena jermenska nacija formirana je još u starom veku, najkasnije do početka II veka pre nove ere. Još su antički pisci uočili da stanovništvo ovog prostora govori jezikom sličnom persijskom jeziku. Persijska kultura imala je dublji uticaj na jermenski identitet, jer se ona ogledala i u drevnoj religiji Jermena pre prelaska na hrišćanstvo – najzastupljenija religija bila je zoroastrizam, zvanična religija Persije sve do VII veka nove ere.

Nojeva barka na Araratu

Biblija govori da se Noje u vreme legendarnog potopa sa svojom barkom zaustavio na planini Ararat. U to predanje danas veruju i hrišćani i muslimani i Jevreji.

Bilo da je Nojeva barka zaista zastala na Araratu ili ne, ova planina gordo i ponosno dominira nad prostorom visoravni gde je danas smeštena država Jermenija. I pre nego što se jermenska nacija oformila, kao i njihova država, na ovom prostoru postojala je Kraljevina Urartu, koja se često u izvorima sreće upravo pod imenom Ararat. Sam naziv verovatno potiče iz akadskog jezika, tadašnjeg jezika diplomatije, dok Biblija koristi naziv Ararat, govoreći o planini, kao i o državi severno od Mesopotamije, upravo na istom mestu gde se danas Jermenija nalazi. Veruje se da naziv Ararat potiče iz starojermenskog jezika, što bi značilo „zemlja hrabrih“.

Svakako, kraljevina Urartu je za tri veka svog postojanja ostavila jako veliki trag i uticaj na prostoru koji će ubrzo postati matična zemlja Jermena. Na zgarištima kraljevine Urartu, koju Grci nazivaju upravo imenom Jermenija, počinje svoj uspon nova država i narod koji će svoju kulturu i identitet sačuvati do današnjeg dana – Jermeni.

Jaka dijaspora još u srednjem veku

Najveći uspon Jermenija je dostigla u vreme kralja Tigrana I Velikog, u periodu od 85. godine pre nove ere, pa do 70.godine pre nove ere. U to doba, Kraljevina Jermenija postala je najmoćnija država ovog dela planete koji je nekada bio tretiran kao Bliski Istok. (Nemojte se čuditi, nekada je i Balkan smatran delom Bliskog Istoka!)

Međutim, njen izuzetan geostrateški položaj učiniće istoriju Jermenije vrlo burnom. Kraljevina je kao nezavisna država opstala do IV veka nove ere, kada počinje da pada pod uticaj najpre Rimljana, zatim Sasanida, pa Vizantinaca, u jednom periodu i Arabljana, da bi najzad uspela da pod Arabljanima najpre stekne privilegovan položaj u okviru Kalifata, a potom i da izbori nezavisnost. Ona je bila kratkog daha, budući da je buđenje Vizantije u XI veku, i renesansa koju je ovo carstvo doživljavalo, ugrozila nezavisnost Jermenije.

Daleko veću pretnju imali su najpre prodori Mongola, a konačan udarac usledio je 1071. godine dolaskom turskih plemena iz srednje Azije. Jermeni su se odupirali sve većom homogenizacijom i koncentracijom na manjoj teritoriji, kao i raseljavanjem u udaljenije krajeve, gradeći još u srednjem veku jaku dijasporu.

Trgovci i državnici

Jermeni su se pokazali kao veoma sposoban narod, uporan u očuvanju kulturnog i nacionalnog identiteta, sposoban da se izbori sa velikim iskušenjima i stradanjima. Osim kao veoma uspešni trgovci, Jermeni su se isticali i kao dobri državnici; nekoliko vizantijskih careva bili su jermenskog porekla, koji su do trona dolazili zahvaljujući vojnim uspesima. Najpoznatiji među njima bio je Lav V Jermenin.

Kao što su i u vreme Krstaških ratova Jermeni i njihova država predstavljali bedem, ista situacija zbivala se i tokom XV veka u vreme ekspanzije Osmanskog carstva, kada je kraljevina Kilikija predstavljala poslednju branu pred opasnošću koja se nadvijala nad čitavim tadašnjim prostorom Bliskog Istoka. Čak i kada je i ta brana popustila, Jermeni su i dalje ostali na svom etničkom prostoru. Na okupu ih je iznad svega najviše održala religija – hrišćanstvo, koje je postalo neraskidivi deo kulturnog identiteta i srž nacionalnog bića Jermena.

Kolevka hrišćanstva

Danas je opšte poznata činjenica da je Jermenija prva država koja je priznala hrišćanstvo za zvaničnu državnu religiju 301.godine - pre nego što je ona Milanskim ediktom priznata za ravnopravnu u Rimskom carstvu, i pre nego što je u njemu postalo zvanična religija 380. godine.

Istorija hrišćanstva na prostoru Jermenije seže gotovo do Hristovog doba i njegovih učenika – apostola. Veruje se da su posle Hristovog vaskrsnuća njegovi najbliži saradnici krenuli na putovanja da propovedaju Hristovo učenje. Dvojica njih naišla su na jako dobar prijem na jermenskom dvoru, budući da je Hristovo učenje bilo izloženo teškim represijama, baš kao i svi njegovi sledbenici. Čin izlečenja teško bolesnog vladara koje su apostoli izveli doveo je do toga da vera koju su oni propovedali bude brzo i lako prihvaćena. Sa dvora se ona širila među široke narodne mase. Apostoli koji su propovedali hrišćanstvo na prostoru Jermenije, postali su ujedno i prvi mučenici koji su stradali u ime svojih ubeđenja, pa ih Jermenska apostolska crkva proslavlja kao svoje prve svetitelje. Upravo zbog njih ona i jeste apostolska, budući da su bliski Hristovi sledbenici postavili temelj za osnivanje crkve kao institucije kod Jermena i imaju najveće zasluge za njegovo rano prihvatanje.

Apostolima Judi Tadeju i Filipu pridružila se u stradalništvu za veru i princeza Sandukt, koja je među prvima na dvoru prihvatila hrišćanstvo. Ubijena je i proglašena za mučenicu, i danas se proslavlja kao prva svetica kod Jermena.

Nakon burnog I veka, hrišćanstvo se poput nezadrživog talasa širilo među Jermenima, sve dok 301.godine nije postalo zvanično prihvaćeno, zahvaljujući Grigoriju Prosvetitelju, koji se danas proslavlja kao jedan od najvećih svetaca jermenske crkve, i caru Tiridatu III Velikom.

Centar duhovnosti

Grad Ečmijazdin postao je centar duhovnosti i vere, i tu ulogu zadržao do današnjih dana. U Ečmijazdinu se nalaze neke od najstarijih bazilika i kapela na svetu. Prizori koje možete da doživite obilazeći ovaj centar grad ostaviće vas bez daha, kako zbog svoje sakralnosti, tako i zbog estetike.

Jermenska apostolska crkva priznaje samo prva tri Vaseljenska sabora, baš kao i ostale pravoslavne bliskoistočne crkve. Zbog toga ona spada u grupu onih pravoslavnih crkava koje se nazivaju monofizitskim, iako one same sebe smatraju istočnim pravoslavnim ili drevnoistočnim crkvama, što je i službeno prihvaćen naziv.

Povratak nezavisnosti

Jermenija i Jermeni su na početku XX veka imali priliku da nakratko dožive osećaj nezavisnosti, ali i jedan od najvećih pogroma u dosadašnjoj istoriji, poznat pod imenom Genocid nad Jermenima. Mnoge pojedinosti do danas su, i nakon 100 godina ostale nerazjašnjene, kao što nikada nije utvrđen ni konačan broj ljudi koji je stradao u vihoru rata. Mnogo njih se tada otislo u svet, pa tako Jermeni imaju brojne i veoma jake zajednice ne samo na Bliskom Istoku, već i u Evropi, pogotovo u Francuskoj, Grčkoj i Rusiji, ali i u Americi.

Do početka '90-tih godina prošlog veka, Jermenija je bila sastavni deo Sovjetske Rusije, da bi od tada povratila nezavisnost koju je davno izgubila. Mnogi njeni delovi, naseljeni etničkim Jermenima, koji su i istorijski njena celina, danas se nalaze u sastavu okolnih država.

Ipak, boravak na ovom malom prostoru, gde se spajaju istorija, mistika, duhovnost i sadašnjost, budi neverovatan doživljaj – vraća svoje posetioce u vreme postanja. Daće vam osećaj istrajnosti i postojanosti, kakva je Jermenima svojstvena, baš kao što i Ararat vekovima ponosito stoji i gospodari tim prostorom.

A sa Ararata svet možete da vidite sasvim drugačijim očima.

Bojan Tomić

Lajkujte našu Facebook stranicu, da budete u toku sa najnovijim dešavanjima na Bliskom Istoku.

NAŠ BIRO je portal o Bliskom Istoku, namenjen ex-Yu populaciji.

Preporučene priče

Otkrivamo: Ko su vlasnici luksuznih stanova u Dubaiju?

Ispovjest lijepe Sarajke: Moj život u Istanbulu

Srpski kik-bokser osvaja Dubai: Nokaut za 1.000.000 dirhama